Το κλείσιμο των σχολείων σε 172 χώρες λόγω της πανδημίας COVID-19, ανάγκασε 1,4 δισεκατομμύρια παιδιά σε όλο τον πλανήτη να προσαρμοστούν σε νέες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, κυρίως μέσω οθονών (τηλε-εκπαίδευση). Οι ώρες καθημερινής τηλε-εκπαίδευσης αθροίστηκαν στις ήδη πολλές ώρες καθημερινής τηλε-ψυχαγωγίας. Το γεγονός αυτό

οδήγησε σε αύξηση των ποσοστών παιδικής παχυσαρκίας (λόγω μειωμένης κινητικότητας), σε διαταραχές του ύπνου, σε διαταραχές ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων, αλλά και σε οφθαλμολογικά προβλήματα .

Η παρούσα ανασκοπική μελέτη διερευνά τις πιθανές συνέπει-ες της πολύωρης χρήση των οθονών (ηλεκτρονικοί υπολογιστές,tablet, κινητά τηλέφωνα κ.ά.) στην όραση των παιδιών και προτείνει τρόπους για τον μετριασμό των κινδύνων.



ΤΟ ΟΠΤΙΚΌ ΣΎΝΔΡΟΜΟ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΏΝ (ΟΣΥ) Ή COMPUTER VISION SYNDROME (CVS)

Το οπτικό σύνδρομο των υπολογιστών (ΟΣΥ), ή αλλιώς ψηφια-κή κοπιωπία, εμφανίζεται στο 65% των ενηλίκων χρηστών (6) , ενώ μπορεί να εκδηλωθεί επίσης σε παιδιά και σε εφήβους (7) .

Το ΟΣΥ χαρακτηρίζεται από:

• Μη οφθαλμολογικά συμπτώματα

Μυοσκελετικό άλγος στον αυχένα, στους ώμους, στην πλάτη, στη μέση.

• Συμπτώματα ξηροφθαλμίας Ενόχληση στα μάτια, δακρύρροια, συχνοί βλεφαρισμοί, φωτοευαισθησία.

• Οπτικά συμπτώματα & συμπτώματα ασθενωπίας

Οφθαλμική κόπωση, μετωπιαία κεφαλαλγία, θολή όραση, δυσκολί-ες στην επανεστίαση, διπλωπία, στραβισμό.


1. Μη οφθαλμολογικά συμπτώματα

Μη οφθαλμολογικά συμπτώματα εκδηλώνονται στο 62% των χρηστών υπολογιστών (6,8) . Η στάση του σώματος και η σωστή θέση της οθόνης είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τον περιορισμό αυτών των συμπτωμάτων. Ιδανικά, η οθόνη του υπολογιστή πρέπει να τοποθετείται

με τέτοιο τρόπο, ώστε το κέντρο της να βρίσκεται 15-20 μοίρες κάτω από το επίπεδο των ματιών και 40 – 60 εκατοστά μακριά από το πρόσωπο του χρήστη .


2. Συμπτώματα ξηροφθαλμίας

Τα συμπτώματα ξηροφθαλμίας είναι επίσης συχνά. Μια πρόσφατη μελέτη επί 11.365 χρηστών, έδειξε ότι το 49,5% αυτών εμφάνιζε συμπτώματα ξηροφθαλμίας . Τα συμπτώματα αυτά εκδηλώνονται και σε παιδιά, λόγω των μειωμένων και ατελών βλεφαρισμών . Η αυξημένη οπτική συγκέντρωση, η μικρή γραμματοσειρά των κειμένων, η χαμηλή ευκρίνεια και φωτεινότητα της οθόνης, αποτελούν παράγοντες που αυξάνουν τη διάρκεια εστίασης και μειώνουν τον αριθμό των βλεφαρισμών των παιδιών από 22 / λεπτό (φυσιολογικά) σε 7 / λεπτό . Οι μειωμένοι και οι ατελείς βλεφαρισμοί οδηγούν σε μειωμέ νη ενυδάτωση του κερατοειδούς. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά βλεφαρίζουν λιγότερο όταν διαβάζουν ένα κείμενο από μια οθόνη (10-15%),παρά από ένα βιβλίο (0-5%) (9,12-15) . Ισως και η θέση των ματιών κατά την ώρα της ανάγνωσης να παίζει ρόλο, αφού κατά την ανάγνωση ενός βιβλίου τα μάτια είναι στραμμένα προς τα κάτω, επιτρέποντας στο άνω βλέφαρο να καλύπτει ένα μέρος της οφθαλμικής επιφάνειας, ενώ κατά την

ανάγνωση από υπολογιστή τα μάτια βρίσκονται σχεδόν στην πρωτεύουσα θέση και η μεσοβλεφάρια σχισμή είναι ευρύτερη.


3. Οπτικά συμπτώματα και συμπτώματα ασθενωπίας

Τα συμπτώματα ασθενωπίας (κούραση στα μάτια και θόλωση της όρασης) μπορούν να εκδηλωθούν τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και μετά από πολύωρη έκθεση σε ψηφιακή οθόνη.

Τα αίτια που οδηγούν σε αυτά τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

- #Μη διορθωμένες διαθλαστικές ανωμαλίες

- #Προϋπάρχουσες διαταραχές του μηχανισμού εστιασμού (προσαρμογής)

- #Ακατάλληλες ρυθμίσεις της οθόνης και ακατάλληλος φωτισμός χώρου

- #Προϋπάρχουσες διαταραχές της διόφθαλμης όρασης και συνεργασίας των δύο ματιών κ.ά.


Μη διορθωμένες διαθλαστικές ανωμαλίες

Εχει καταδειχθεί ότι μη διορθωμένες διαθλαστικές ανωμαλίες, ακόμη και μικροί αστιγματισμοί (0,50-1,00 Dcyl), που δεν θα έχρηζαν διόρθωσης σε άλλες συνθήκες, μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα ασθενωπίας .


# Προϋπάρχουσες διαταραχές στον μηχανισμόεστιασμού (προσαρμογή)

Η προσαρμογή είναι η ικανότητα των ματιών να μπορούν να εστιάζουν με ευκρίνεια, αυτόματα και με ευκολία σε αντικείμενα-στόχους σε ποικίλες αποστάσεις. Η επαρκής εστίαση σε μια οθόνη, απαιτεί καλή λειτουργία του μηχανισμού αυτού.

Οταν ο μηχανισμός εστιασμού είναι ανεπαρκής, το παιδί βλέπει το κείμενο στην οθόνη θολό και αναγκάζεται σε συνεχείς επανεστιάσεις. Αυτή η εργώδης και συνεχής υπερπροσπάθειά του, οδηγεί στην εμφάνιση συμπτωμάτων ασθενωπίας. Ωστόσο, η ανεπάρκεια προσαρμογής προκαλεί ασθενωπικά συμπτώματα και κατά την ανάγνωση έντυπων κειμένων . Σύμφωνα όμως με μελέτες, τα συμπτώματα είναι εντονότερα στα παιδιά που διαβάζουν από οθόνες . Ακόμη και η ταχύτητα ανάγνωσης είναι μεγαλύτερη, όταν ένα παιδί διαβάζει ένα κείμενο από βιβλίο παρά από μια οθόνη .


# κατάλληλες ρυθμίσεις της οθόνης και ακατάλληλος φωτισμός χώρου

Η χαμηλή φωτεινότητα, οι μειωμένες αντιθέσεις των χρωμάτων, η χαμηλή ανάλυση της εικόνας, ο μειωμένος ρυθμός ανανέωσης της εικόνας και ο ακατάλληλος φωτισμός του χώρου, συμβάλλουν στην εμφάνιση ασθενωπικών συμπτωμάτων. Ενώ στα περισσότερα εκτυπωμένα κείμενα σε χαρτί

η ανάλυση είναι 300dpi, στις κοινές ψηφιακές οθόνες η ανάλυση κυμαίνεται μεταξύ 72 (παλαιότερης τεχνολογίας) και 150-300 (σύγχρονης τεχνολογίας). Η χαμηλή ανάλυση των εικόνων προκαλεί δυσκολία στη διατήρηση του εστιασμού και στην ανάγκη συνεχών επανεστιάσεων, προκαλώντας κόπωση στα μάτια .

Η ελάχιστη συχνότητα ανανέωσης των εικόνων που απαιτείται ώστε οι χρήστες να μην αντιλαμβάνονται το παλμικό φως, είναι συνήθως 30-50Hz, ενώ η προτεινόμενη συχνότητα είναι άνω των 75Hz. Μικρότερες συχνότητες προκαλούν τρεμόπαιγμα στην οθόνη, γεγονός που προκαλεί συχνούς βλεφαρισμούς και ασθενωπία. Οι περισσότερες σύγχρονες οθόνες LED (Light Emitting Diode) έχουν συχνότητα ανανέωσης 125-250Hz, αλλά παλαιότερες οθόνες CRT (Cathode Ray Tube) έχουν συχνότητες (60Hz).

Οι φωτεινές αντανακλάσεις πάνω στην οθόνη από τα φώτα του χώρου ή από τα παράθυρα, δυσκολεύουν την ανάγνωση και αυξάνουν τον χρόνο ανάγνωσης ενός κειμένου.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις περισσότερες μελέτες που διερευνήθηκαν τα ασθενωπικά συμπτώματα λόγω χρήσης οθονών στα παιδιά, οι συμμετέχοντες στις μελέτες εξετάζονταν μετά από σχετικά σύντομους χρόνους έκ-θεσης (20-60 λεπτών) (20) . Τα δεδομένα όμως αλλάζουν

συνεχώς και τα παιδιά πλέον καταγράφουν πολύ υψηλότε ρους χρόνους έκθεσης σε οθόνες.

Προϋπάρχουσες διαταραχές της διόφθαλμης όρασης και συνεργασίας των δύο ματιών

Η πολύωρη χρήση των οθονών από τα παιδιά έχει συνδεθεί με την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης νέων περιπτώσεων στραβισμού (επίκτητη εσωτροπία) και επιδείνωσης ήδη υπαρχουσών. Μελέτες αναφέρουν ότι ασθενείςμε προϋπάρχουσες διαταραχές της διόφθαλμης όρασης ή της διόφθαλμης συνεργασίας (ανεπάρκεια σύγκλισης,φορίες), μπορούν να παρουσιάσουν μετά από παρατεταμένη χρήση οθονών, ανεπαρκή αντιρρόπηση και εμφάνιση

ή επιδείνωση διαταραχών της διόφθαλμης όρασης.

Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η μακρά χρήση οθονών, ιδιαίτερα οθονών κινητών τηλεφώνων, μπορεί να προκαλέσει επίκτητη εσωτροπία (συγκλίνοντα στραβισμό) στα παιδιά. Αν και έχει αναφερθεί βελτίωση της εσωτροπίας αυτής μετά τη διακοπή χρήσης των κινητών

τηλεφώνων, σε κάποιες περιπτώσεις απαιτήθηκε χειρουργική αποκατάσταση του στραβισμού.


Η ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΠΛΕ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΊΑΣ

Οι περισσότερες LED οθόνες (ιδιαίτερα οι οθόνες των κινητών τηλεφώνων), εκπέμπουν μπλε ακτινοβολία της τάξεως του 0.28% της μπλε ακτινοβολίας που εμπεριέχεται στο φυσικό φως. Τα επίπεδα αυτά είναι πολύ κατώτερα από αυτά που έχει καθορίσει η διεθνής επιτροπή προστασίας από τις μη-ιονίζουσες ακτινοβολίες ως επικίνδυνα για την υγεία. Δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να καταδεικνύουν ότι η μπλε ακτινοβολία από τις οθόνες είναι επιβλαβής για τα μάτια, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Ωστόσο,επηρεάζει τον κιρκάδιο ρυθμό (βιολογικό ρολόι) αναστέλλοντας την παραγωγή μελατονίνης και μεταβάλλοντας τους ρυθμούς του ύπνου. Για τους παραπάνω λόγους, η χρήση κινητών τηλεφώνων ή tablet πρέπει να αποφεύγεται πριν τον ύπνο.


Η ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΟΘΟΝΏΝ ΣΤΗΝ ΑΝΆΠΤΥΞΗ / ΕΠΙΔΕΊΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΥΩΠΊΑΣ

Η εκρηκτική αύξηση της μυωπίας τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο δημιουργεί ανησυχία τόσο στην ιατρική κοινότητα, όσο και στις κοινωνίες. Κληρονομικοί παράγοντες, φυλετικοί παράγοντες, ο τρόπος ζωής, οι εντατικοί ρυθμοί εκπαίδευσης, οι πολύωρες κοντινές οπτικές δραστηριότητες, ο μειωμένος χρόνος δραστηριοτήτων σε εξωτερικούς χώρους κ.ά., αποτελούν μόνο κάποιους από τους παράγοντες κινδύνου. Μελέτες σε μεγάλες ομάδες παιδιών έδειξαν ότι η πιθανότητα αύξησης της μυωπίας σχετίζεται τόσο με τις ώρες καθημερινής και συνεχόμενης κοντινής εργασίας, όσο και με την απόσταση μεταξύ παρατηρητή και οθόνης Τα παιδιά που χρησιμοποιούν οθόνη υπολογιστή, tablet ή κινητού τηλεφώνου για περισσότερο από 60 λεπτά/ημέρα, εμφανίζουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης /επιδείνωσης της μυωπίας. Δεν παρατηρήθηκε η ίδια σχέση με την οθόνη της τηλεόρασης, γεγονός που δηλώνει ότι το

μέγεθος της οθόνης και η απόσταση του παρατηρητή από την οθόνη, είναι εξίσου σημαντικά με το χρόνο χρήσης της οθόνης. Οι μεγαλύτερες οθόνες είναι πιο ξεκούραστες. Ο χρόνος παιχνιδιού/άσκησης σε εξωτερικούς χώρους και η επαφή με το φυσικό φως, φαίνεται ότι μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης/επιδείνωσης της μυωπίας.


Η καταγραφή μιας εποχιακής διακύμανσης της μυωπίας, με βραδύτερη εξέλιξη το καλοκαίρι από ότι το χειμώνα, επιβεβαιώνει τα παραπάνω συμπεράσματα. Πιστεύεται ότι η εποχιακή αυτή διακύμανση οφείλεται στη μείωση της κοντινής εργασίας και στην αυξημένη έκθεση στο φως της ημέρας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Οι λόγοι για τους οποίους το φυσικό φως είναι προ-

στατευτικό έναντι της μυωπίας μελετώνται. Κάποιες πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι το φυσικό φως προκαλεί απελευθέρωση ντοπαμίνης, η οποία δρα ανασταλτικά στην αξονική επιμήκυνση του βολβού.

Ο εγκλεισμός των παιδιών λόγω της πανδημίας COVID-19, μείωσε δραματικά τον χρόνο δράσης σε εξωτερικούς χώρους και της επαφής των παιδιών με το φυσικό φως. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον αυξημένο χρόνο κοντινής εργασίας σε οθόνη (τηλε-εκπαίδευση και τηλε-ψυχαγωγία) θα μπορούσε να εξηγήσει τα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά μυωπίας.

Μια πρόσφατη επιδημιολογική μελέτη σε περισσότερα από 125.000 παιδιά, κατέδειξε μια σημαντική αύξηση του ποσοστού μυωπίας σε παιδιά ηλικίας 6-8 ετών το 2020, σε σχέση με τα προηγούμενα 5 χρόνια.


ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ – ΣΥΜΒΟΥΛΈΣ

Η τηλε-εκπαίδευση λόγω πανδημίας αύξησε σημαντικά το χρόνο έκθεσης σε ψηφιακές οθόνες σε περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο παιδιά παγκοσμίως, ενώ ο εγκλεισμός τους στα σπίτια μείωσε δραματικά τον χρόνο δραστηριοτήτων σε εξωτερικούς χώρους και της επαφής τους με

το φυσικό φως.

Η συχνή εμφάνιση συμπτωμάτων λόγω έκθεσης σε ψηφιακές οθόνες στα παιδιά, η εμφάνιση περιπτώσεων επίκτητων στραβισμών, καθώς και η αύξηση των ποσοστών μυωπίας σε παιδιά ακόμη και προσχολικών ηλικιών, θα πρέπει να αποτελέσουν σημάδια ανησυχίας τόσο για

την ιατρική κοινότητα, όσο και την κοινωνία στο σύνολό της.


Η ενημέρωση της ιατρικής κοινότητας για τα πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, καθώς και η ενημέρωση των παιδιών, των γονιών, των εκπαιδευτικών, της πολιτείας, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας για τους πιθανούς κινδύνους που εγκυμονεί η κατάχρηση των οθονών για την οφθαλμι-

κή υγεία και όχι μόνο, είναι επιβεβλημένη.Εξίσου σημαντική είναι και η παρουσίαση προτάσεων

μετριασμού των κινδύνων αυτών, όπως:

> ##Οι ετήσιοι οφθαλμολογικοί έλεγχοι των παιδιών είναι επιβεβλημένοι και θα πρέπει να ξεκινούν από τις προσχολικές ηλικίες.

> #Παιδιά μικρότερα των 3 ετών δεν θα πρέπει να εκτίθενται σε οθόνες υπολογιστή / tablet / κινητών τηλεφώνων (εξαιρείται η μικρής διάρκειας έκθεση στην οθόνη τηλεόρασης).

> #Παιδιά μεταξύ των 3- 6 ετών δεν θα πρέπει να εκτίθενται σε οθόνες υπολογιστή / tablet για περισσότερο από 1 ώρα μόνο το σαββατοκύριακο. Η έκθεση σε οθόνες κινητών τηλεφώνων θα πρέπει να αποφεύγεται.

> #Παιδιά άνω των 6 ετών και έφηβοι, δεν θα πρέπει να εκτίθενται σε οθόνες υπολογιστή / tablet / κινητών τηλεφώνων πάνω από 1- 2 ώρες την ημέρα (ανάλογα με την ηλικία) και να ακολουθείται ο παρακάτω μνημονικός κανόνας του 30 - 3 – 3, δηλαδή κάθε 30 λεπτά εργασίαςσε οθόνη υπολογιστή, πρέπει να συνοδεύεται από διάλειμμα 3 λεπτών, εστιάζοντας σε στόχους σε απόσταση μεγαλύτερη των 3 μέτρων.

> #Η χρήση οθόνης πριν τον ύπνο θα πρέπει να αποφεύγεται.

> #Η σωστή επιλογή οθόνης, η κατάλληλη τοποθέτησή της στο χώρο, η σωστή ρύθμιση των παραμέτρων της εικόνας της, η αποφυγή αντανακλάσεων από τον φωτισμότου περιβάλλοντα χώρου, η διατήρηση σωστής απόστασης μεταξύ οθόνης – ματιών (40-60 εκατοστά) είναι σημαντικά.

> #Η σωστή στάση σώματος και η συχνή ενυδάτωση τηςεπιφάνειας των ματιών με βλεφαρισμούς ή χρήση τεχνητών δακρύων, βελτιώνουν σημαντικά την εργονομία και μειώνουν τα ποσοστά κόπωσης των ματιών.

> #Τέλος, οι καθημερινές δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους με φυσικό φως για 1-2 ώρες, θα πρέπει να θεωρούνται επιβεβλημένες.

ΠΗΓΗ
ΟΦΘΑΛΜΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ
ΤΟΜΟΣ 15 - ΤΕΥΧΟΣ 2